Marek Woliński
Indeks herbów wraz z opisami do Roczników
Towarzystwa Heraldycznego i Miesięczników Heraldycznych
Źródło
Całość dostępna na stronach Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej pod adresami:
Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=55938
Miesięcznik Heraldyczny
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=67791
Indeks herbów wraz z opisami do Roczników Towarzystwa Heraldycznego i Miesięczników Heraldycznych opracowany przez Marka Wolińskiego obejmuje herby z jedenastu tomów Roczników Towarzystwa Heraldycznego (RTH) i osiemnastu tomów Miesięczników Heraldycznych (MH). Indeks zawiera 1 898 herbów występujących w obu tych publikacjach, zarówno w ich tekście, jak i w przypisach.
Indeks herbów prezentuje też herby pominięte w monumentalnym Nowym herbarzu polskim T. Gajla oraz liczne ich odmiany. W związku z odkryciem sporej liczby nieznanych herbów indeks został rozszerzony o opisy. Podano opisy wszystkich ustalonych herbów polskich lub z Polską związanych. Hasła tu umieszczone odpowiadają herbom, zawołaniom i rodom heraldycznym. Pod jednym hasłem może znajdować się kilka herbów lub zawołań. Pod herbem Prus, prócz Prusa I, pojawiają się herby-osoby ogólnie nazywane Prusami. Oznaczenie „odmienny” przy nazwie herbu (haśle) świadczy o istnieniu rożnych jego odmian.
Niektóre z herbów wymienionych w źródłach znane były jedynie z nazwy, bez wiedzy o ich herbownikach. Znakomitym przykładem jest herb Barkała. O herbie Barkała wspomina sfałszowany dokument z 1271 r. zawierający zaświadczenie, wydane jakoby przez Przemysława II w Gnieźnie, że Wojsław ze Stawu i Janusz z Małachowa są szlachtą herbu Barkała. Franciszek Piekosiński sugerował, że podrobienie dokumentu miało na celu uzyskanie dowodu dla herbu i rodu heraldycznego rzeczywiście istniejącego. Rod Barkałów był mały i posiadał drobne działki ziemi w Drachowie, Stawie, Małachowie, Nadarzycach, może też w Kosmowie – wsiach gęsto obsiadłych przez włodyków. Herbem Barkała legitymowały się rodziny: Drachowskich, Kosmowskich, Małachowskich (Malachowski, Malochowski), Nadarzyńskich, Stawskich i Strzałkowskich. Kosmowscy z pow. kaliskiego stanowią tu pewną zagadkę, ponieważ pozostałe rodziny pochodzą z najbliższych okolic Gniezna. W 1591 r. z części Drachowa opłacał pobór Jan Drachowski, a z cząstek w Małachowie-Kępiu i Małachowie-Złych Mięsicach (raczej Złych Miejscach) – Jakub Małachowski, i obaj pieczętowali się herbem wyobrażającym strzałę leżącą ukosem w prawą stronę tarczy, ostrzem do góry, z barkiem silnie opierzonym, czyli herbem Barkała. Gdyby którejś z osób o herbie Barkała zarzucono nieszlachectwo, z pewnością nie mogłaby dowieść szlachectwa przy pomocy świadków. Toteż Barkałowie postarali się na wszelki wypadek o dowód owego szlachectwa.
Barkała to herb wielkopolski. Inny nieznany z nazwy herb, mający zawołanie „Biją w łeb”, przedstawia strzałę w układzie takim samym jak Barkała. Otóż w 1424 r. Piotr ze Zgłobic zarzucił nieszlacheckie pochodzenie Katarzynie ze Zgłobic. Władysław Semkowicz pisze: W Zgłobicach pod Tarnowem mamy w XV wieku rodziny legitymujące się herbami: Gryf, Nowina i Czarny Jeleń. Do żadnego jednak z tych rodów nie mógłby się odnosić herb, przedstawiający strzałę. Może z tego wynikać, że powyższa Katarzyna przybyła do Zgłobic z zewnątrz, możliwe, że z Wielkopolski. Wizerunek omawianego herbu jest umieszczony na mensie ołtarza z lat 1467-77 w kościele Bożego Ciała w Krakowie. Jan z Melsztyna w woj. krakowskim, dziedzic Brzozowa, odstąpił w 1450 r. Wojciechowi Gierałtowi, zwanemu Barkała z Faściszowej, część młyna w Dolnej Brzozowej z przyległościami. Czy ten Barkała miał coś wspólnego z wielkopolskimi Barkałami, nie wiadomo. Herb (proklamacja) „Biją w łeb” nazywany jest przez H. Polaczkównę Strzałą, czyli tak samo jak Barkała. Brak jednak dowodów na to, aby łączyć herb Barkała z proklamacją „Biją w łeb”.
UWAGI
Tom II Roczników Towarzystwa Heraldycznego (RTH) składa się z dwóch części o różnej numeracji stron. Część pierwszą oznaczyłem RTH II/I, a część drugą RTH II/II.
W tymże tomie II, po stronie 56 następuje tablica genealogiczna Boguszów bez numeracji, którą oznaczyłem jako stronę 56a, a po stronie 172 tablica z genealogią Balów, którą oznaczyłem jako 172a.
Tom IV składa się z dwóch obszernych artykułów: Wywód przodków Marii Leszczyńskiej oraz Szlachta na Siewierzu biskupim w latach 1442-1790. Obie części mają oddzielną numerację stron. Część pierwsza oznaczona została jako RTH IV-, natomiast część druga jako: RTH IV/I-.
Nie uwzględniłem w indeksie tablic zamieszczonych w części pierwszej tomu IV, gdyż zawierają one te same nazwiska, które pojawiają się w tekście. Tablica rozsiedlenia szlachty siewierskiej, w części drugiej Rocznika, oznaczona została jako RTH IV/I-95 i 96.
W tomie VIII przy artykule o Chodkiewiczach, znajdują się tablice z wywodem ich przodków. Tablice nie mają numeracji stron. Jedna z nich jest umieszczona po stronie 124, a dwie pozostałe po str. 132, dlatego też oznaczyłem je odpowiednio: 124a oraz 132a i 132b.
Źródła wykorzystane w indeksie:
Biliński – Antoni Biliński, Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów, Warszawa 1932.
Bon. – Adam Boniecki, Herbarz polski, tom I–XVII, Warszawa 1899–1913.
Chrzanowski – Władysław Nowina Chrzanowski, Herbarz szlachty polskiej, Bonn 1982.
Chrząński – Stanisław Chrząński, Tablice odmian herbowych Chrząńskiego, Warszawa 1909.
Ciechanowicz – Jan Ciechanowicz, Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, tom I-V, Rzeszów 2001, Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego Suplement (tom VI), Wilno 2006.
Dachnowski – Jan Karol Dachnowski, Herbarz szlachty Prus Królewskich z XVII wieku, Kórnik 1995.
Dumin – Stanisław Dumin, Herbarz rodzin tatarskich Wielkiego Księstwa Litewskiego, Gdańsk 1999.
Dziadulewicz – Stanisław Dziadulewicza, Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wilno 1929.
Gajl – Tadeusz Gajl, Nowy herbarz polski, Gdańsk, Gdynia 2016.
Gizowski – Mariusz Gizowski, Herby patrycjatu gdańskiego, Gdańsk 1997.
Gumowski – Marian Gumowski, Herbarz patrycjatu toruńskiego, Toruń 1970.
Halada – Jan Halada, Lexikon českě šlechty, tom I-III, Praha 1994.
Herold polski – Herold polski, Kraków 1898.
Marcinkowski – Kazimierz Marcinkowski, Rodziny zaszczycone szlachectwem w Królestwie Polskim 1815-1836, Warszawa 1907.
HSzW – Herbarz szlachty witebskiej, Wydawnictwo Herolda Polskiego, Kraków 1898.
Kojałowicz – Wojciech Wijuk Kojałowicz, Herbarz rycerstwa W.X. Litewskiego, tak zwany Compendium, Kraków 1897.
Kojałowicz II – Wojciech Wijuk Kojałowicz, Herbarz rycerstwa Wielkiego Księstwa Litewskiego, tak zwany Nomenclator, Kraków 1905.
Konarski – Szymon Konarski, Szlachta kalwińska w Polsce, Warszawa 1939.
Korwin – Ludwik Korwin, Ormiańskie rody szlacheckie, Kraków 1934.
Kozierowski – Kozierowski Stanisław, Pierwotne osiedlenie ziemi gnieźnieńskiej wraz z Pałukami w świetle nazw geograficznych i charakterystycznych imion rycerskich, w Slavia occidentalis, Poznań 1925.
Łoza – Stanisław Łoza, Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, tom I-III, Warszawa 1832-1934.
Małecki – Antoni Małecki, Studia heraldyczne, tom I-II, Lwów 1890.
MH – Miesięcznik Towarzystwa Heraldycznego, tom I-XVIII, 1908-1939.
Milewski – Ignacy Kapica Milewski, Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego, Kraków 1870.
Neubecker – Ottfried Neubecker, Groses Wappen-Bilder-Lexikon, Battenberg 1992.
Niesiecki – Kasper Niesiecki, Herbarz polski, tom I-X, Lipsk 1839-1845.
Ostr. – Juliusz Ostrowski, Księga herbowa rodów polskich, Warszawa 1897-1906.
PES – Polska encyklopedia szlachecka, tom II-III, Warszawa 1935.
Paprocki – Bartosz Paprocki, Gniazdo cnoty, Kraków 1578.
Piekosiński – Franciszek Piekosiński – Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899.
Piekosiński II – Franciszek Piekosiński, Herbarz szlachty polskiej wieków średnich, Kraków 1905.
Piekosiński III – Franciszek Piekosiński, Przewodnik heraldyczny polski, w Herold polski, Kraków 1898.
Polaczkówna – Helena Polaczkówna – Materiały do heraldyki polskiej, w Archiwum Komisji Historycznej, tom XI., 1909-1913.
Polaczkówna II – Helena Polaczkówna, Stemmata Polonica, w Prace Sekcyi Historyi Sztuki i Kultury, tom I, zeszyt II., Lwów 1927.
Pragert – Przemysław Pragert, Herbarz szlachty kaszubskiej, tom I-IV.
RTH – Rocznik Towarzystwa Heraldycznego, tom I-XI, 1910-32.
Semkowicz – Władysław Semkowicz – Zawołania jako hasła bojowe w Miesięcznik Heraldyczny rocznik I 1908.
Sęczys – Elżbieta Sęczys, Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861, Warszawa 2000.
Sękowski – Roman Sękowski, Herbarz szlachty śląskiej, tom I-VI, Katowice 2002-2008.
Szersznik – Leopold Jan Szersznik, Materiały genealogiczno-heraldyczne do dziejów szlachty księstwa cieszyńskiego, Cieszyn 2004.
Szymański – Józef Szymański, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993, str. 84.
Szymański II – Józef Szymański, Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku, Warszawa 2001.
Trelińska – Barbara Trelińska, Album armorum nobilium Regni Poloniae XV–XVIII saec., Lublin 2001.
Urus. – Uruski Seweryn, Rodzina, Herbarz szlachty polskiej, tom I–XVI, Warszawa 1904–1938.
Wdowiszewski – Zygmunt Wdowiszewski, Regestry przywilejów indygenatu w Polsce (1519-1793), w Materiały do biografii genealogii i heraldyki polskiej, tom V, Buenos Aires – Paryż 1971.
Wdowiszewski II – Zygmunt Wdowiszewski, Regestry nobilitacji w Polsce (1404-1794), w Materiały do biografii genealogii i heraldyki polskiej, tom IX, Buenos Aires – Sztokholm, 1987.
Wittyg – Wiktor Wittyg, Nieznana szlachta polska i jej herby, Kraków 1908.
Wolff – Adam Wolff, Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku, Kraków 1937.
ŹD – Źródła dziejowe, tom XIII, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym opisana przez Adolfa Pawińskiego, tom I Wielkopolska, Warszawa 1883.
Żernicki – Emilian von Żernicki-Szeliga, Der Polnische Adel, tom I-II, Hamburg 1900.
Żernicki 2 – Emilian von Żernicki-Szeliga, Die Polnischen Stammwappen, Hamburg 1904.
Do informacji zawartych w Indeksie herbów mogą Państwo obecnie dotrzeć na trzy sposoby:
- zamawiając książkę; cena 54,90 PLN (obejmuje 5% VAT). Przy przedpłacie na konto przesyłka listem poleconym e-commerce w terminie 3-5 dni roboczych gratis.
- zamawiając wydanie elektroniczne, w formie e-booka w popularnym formacie PDF; cena 69,90 PLN (obejmuje 5% VAT, przesyłka na adres e-mailowy. Plik PDF jest zabezpieczony hasłem).
- korzystając z płatnego serwisu on-line.
O autorze
Marek Woliński genealogią zajmuje się od ponad 30 lat. Jest autorem następujących prac – wydań książkowych:
Inwentarz osobowy do Volumina Legum, Warszawa 2007,
Herbarz szlachty ziemi łukowskiej na Lubelszczyźnie, tomy I-III., Szczecin 2011, 2014, 2017.
Indeks nazwisk i przydomków do Źródeł dziejowych i innych prac genealogicznych, Warszawa 2011;
Trzy indeksy. Indeksy osobowe do Herbarza polskiego Adama Bonieckiego, Księgi rozsiedlenia rodów ziemiańskich Józefa Krzepeli oraz do Lustracji województwa krakowskiego 1789, Warszawa 2012.
Indeks nazwisk do Herbarza szlachty polskiej Rodzina Seweryna Uruskiego, Warszawa 2017.
Jego prace stanowią m.in. materiał pomocniczy przy redagowaniu kolejnych tomów Polskiego Słownika Biograficznego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
